Zmienna – termin ten w naukach społecznych odnosi się do cech ustalonych dla każdej osoby lub innej całości społecznej, które można zaobserwować na różnych poziomach i w różnym natężeniu. Zmienne mierzą społeczne konstrukty (takie jak np. klasa społeczna, wiek) w sposób umożliwiający ich analizę liczbową. Pozwalają na ukazanie zmienności wewnątrz populacji. Zmienna nie jest wielkością stałą, lecz przybiera różne wartości (por. Słownik socjologii 2005: 443).
Proces tworzenia zmiennych na podstawie konstruktów teoretycznych (tzw. operacjonalizacja) napotyka zwykle pewne trudności w postaci trafności i rzetelności pomiaru (tamże).
Można powiedzieć, że zmienne są to logicznie pogrupowane wartości, np. mężczyzna i kobieta to dwie wartości, natomiast płeć to utworzona z nich zmienna. Inne przykłady zmiennych to:
- zawód (wartości: rolnik, nauczyciel, kierowca, przedsiębiorca itp.),
- wykształcenie (wartości: wyższe, średnie, podstawowe itp.),
- klasa społeczna (wartości: klasa wyższa, klasa średnia itp.),
- stan cywilny (wartości: kawaler/ panna, zamężny/na, wdowiec/wdowa itp.).
Wartości to cechy lub atrybuty, które opisują przedmiot (np. kobieta, konserwatywna, niezamężna), natomiast zmienne to skategoryzowane wartości (np. płeć, poglądy polityczne, stan cywilny) (por. Babbie 2007: 41).
Zmienna – „(…) cechy przedmiotów, jednostek i grup, jak dochody czy wzrost, poddaje się kategoryzacji, co pozwala na dokonywanie porównań tych wartości z innymi lub zestawień w czasie” (Giddens 2004: 739).
Najczęściej wyróżnia się zmienną zależną i zmienną niezależną. Oppenheim (2004: 31-32) uważa jednak za celowe, przy projektowaniu sondażu analitycznego, odróżnienie czterech rodzajów zmiennych:
- Zmienne eksperymentalne – nazywane inaczej „zmiennymi niezależnymi” lub „wyjaśniającymi”, są one przyczynami skutków, które chcesz badać;
- Zmienne zależne – skutki zmian zmiennych niezależnych, oczekiwane wyniki ich działania;
- Zmienne kontrolowane – zmienne, których wpływ musi być eliminowany, poprzez np. wyłączenie (odpowiedni dobór próby, który wyłączy pewne jednostki), nadanie im charakteru stałego (badanie może być przeprowadzone jednego dnia, aby wykluczyć wpływ dnia tygodnia) lub losowe zmienianie kolejności kategorii tworzących kafeterię;
- Zmienne niekontrolowane – zmienne nierozpoznane lub błędy, nie wiadomo jaki mają wpływ na uzyskane wyniki (np. w badaniach psychologicznych mogą odgrywać pewną rolę czynniki genetyczne). Każde badanie jest narażone na takie błędy. Zakłada się, że występują one losowo, wzajemnie się znoszą i nie mają wpływu na wyniki badania.
BIBLIOGRAFIA
- Babbie, E. 2007. Badania społeczne w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Giddens, A. 2004. Socjologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Oppenheim, A.N. 2004. Kwestionariusze, wywiady, pomiary postaw. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
- Słownik socjologii. 2005. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
