Ergonomia – twórcą pojęcia „ergonomia” jest wybitny polski przyrodnik Wojciech Bogumił Jastrzębowski, który w 1857 roku w swojej pracy pt. „Rys Ergonomii czyli Nauki o Pracy opartej na naukach poczerpniętych z Nauki Przyrody”, opublikowanej w czasopiśmie „Przyroda i Przemysł” napisał: „Nazwiskiem Ergonomii, wziętym od wyrazów ergon (praca) i nomos (prawo, zasada), oznaczamy Naukę o Pracy, czyli używaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy sił i zdolności” (cyt za: Historia ergonomii).
Ergonomia jest nauką interdyscyplinarną. Całość zagadnień ergonomicznych można rozdzielić między cztery grupy nauk (Wieczorek 2010: 9-15):
- nauki społeczne (psychologia pracy, antropologia, prawo pracy, estetyka, socjologia pracy),
- nauki medyczne (fizjologia pracy, higiena pracy, nauka o chorobach zawodowych, toksykologia przemysłowa),
- nauki techniczne (dotyczące budownictwa, budowy maszyn, budowy instalacji, funkcjonowania mechanizmów technologii, materiałoznawstwa, automatyki),
- nauki organizacyjno-ekonomiczne (teoria organizacji, prakseologia, teoria wypadkowości, ekonomika pracy, organizacja produkcji, teoria informacji, cybernetyka).
Ergonomia jest dyscypliną naukową zajmującą się przystosowaniem obiektów technicznych i warunków środowiskowych do możliwości psychofizycznych człowieka, jego potrzeb i oczekiwań. Sformułowane przez nią zasady i procedury stanowią gwarancję postępu technicznego i poprawy jakości życia człowieka. Ergonomia zyskuje na popularności dzięki przepisom, nakazującym pracodawcy stosować się w procesie pracy do bezpiecznych i ergonomicznych rozwiązań technicznych i organizacyjnych (por. Górska 2002: 9).
Dla ergonomii najważniejszy jest człowiek w procesie pracy. Jej celem jest optymalizacja elementów pracy przez dostosowanie ich do właściwości ludzkiego organizmu, funkcjonującego w sztywnych granicach środowiska. „Ergonomia zainteresowana jest poszukiwaniem najlepszych środków, sposobów, warunków i środowiska pracy, przy traktowaniu jej jako narzędzia doskonalenia i wyzwolenia człowieka przy tworzeniu nowych wartości. (…) Przedmiotem ergonomii jest relacja układu człowiek – stanowisko pracy – środowisko, w celu zapewnienia higieny, bezpieczeństwa i komfortu, przy założeniu wysokiej sprawności procesu twórczego i najmniejszego skażenia środowiska. Głównym punktem ciężkości jest znajomość relacji zachodzących między elementami tego układu. Wiedza o tych relacjach powinna obejmować zagadnienia: co robić, jak, jakie mogą się z tym wiązać uciążliwości i zagrożenia oraz jak ich unikać” (Wykowska 2009: 11).
Można uogólnić istniejące poglądy dotyczące pojęcia ergonomii, stwierdzając że jej przedmiotem jest dostosowanie środków i warunków środowiska do psychofizycznych możliwości człowieka, jak też zwiększenie efektywności pracy przy zachowaniu warunków bezpieczeństwa, możliwie niskim kosztem biologicznym (por. Wieczorek 2010: 13).
W 1964 r. francuski lekarz G. Coppée rozróżnił ergonomię korekcyjną i koncepcyjną, jednak podział ten ma znaczenie wyłącznie poglądowe, ponieważ ergonomia korekcyjna i ergonomia koncepcyjna przeplatają się wzajemnie i uzupełniają. Ergonomia korekcyjna zajmuje się naprawą istniejącej sytuacji, natomiast ergonomia koncepcyjna zajmuje się wprowadzaniem wszystkich zasad ergonomii od początku i przez wszystkie fazy procesu projektowo-konstrukcyjno-wytwórczego i badawczego. Obecnie ergonomię traktuje się systemowo, uwzględniając współzależność wszystkich elementów biorących udział w procesie pracy (por. Górska 2002: 14; Wykowska 2009: 12).
Podstawowe zasady stanowiące logiczny i wewnętrznie spójny system, będący podstawą ergonomii jako nauki stosowanej można sformułować następująco (por. Wieczorek 2010: 16-17):
- przysposabiaj (dopasuj) każdorazowo narzędzia pracy i zadania do możliwości człowieka – oznacza to, że należy tak projektować i planować zadania, wyposażenie, narzędzia, stanowiska pracy aby w pełni korzystać z ludzkich umiejętności i jednocześnie przeciwdziałać słabościom;
- pracuj mądrzej, nie ciężej – trzeba stosować ekonomiczne i skuteczne sposoby pracy, aby uczynić pracę bezpieczniejszą, lżejszą, przyjemniejszą i wydajniejszą;
- dbaj zawsze o to, by wyposażenie i zadania były przyjazne ludziom (pracownikom) – zadania i narzędzia pracy powinny być opisane w sposób łatwy do zrozumienia i wykonania, sprawne w obsłudze, wady natomiast minimalizowane;
- stosuj umiejętne i z rozmysłem zasady pracy, a także zasady jej organizacji.
BIBLIOGRAFIA
- Górska, Ewa. 2002. Ergonomia. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej.
- Historia ergonomii, http://www.ergonomia-polska.com/07_03_ergonomia.htm (14.06.2012).
- Wieczorek, Stanisław. 2010. Ergonomia. Kraków-Tarnobrzeg: „Tarbonus” Sp. z o.o.
- Wykowska, Maria. 2009. Ergonomia jako nauka stosowana. Kraków: Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH.
