Niklas Luhmann urodził się 8 grudnia 1927 roku w Lueneburgu, w Niemczech. Studiował prawo, potem pracował w kancelarii adwokackiej i przez 10 lat w ministerstwie kultury. Wyjechał do Stanów Zjednoczonych, w latach 1960-1961 studiował na Harvardzie pod kierunkiem Talcotta Parsonsa. Po powrocie do Niemiec zajął się działalnością naukową. W latach 1966-1968 kierował Katedrą Teorii Socjologicznej i Socjologii Prawa w filii Uniwersytetu w Moguncji w Dortmundzie, a w 1968 został profesorem socjologii w Uniwersytecie w Bielefeld. Niklas Luhmann zmarł w 1998 roku (por. Skąpska 2007: VII-VIII).
Celem Luhmana było stworzenie ogólnej teorii systemów społecznych, czyli takiej, która “(…) pozwoliłaby wyjaśnić wszystkie zjawiska społeczne”. Miałaby być ona “metateorią”, w której skład weszłyby teorie cząstkowe: teoria polityki, gospodarki, prawa sztuki a nawet miłości (Skapska 2007: VII-VIII).
Sam Luhmann podczas jednego ze swoich seminariów prowadzonych w latach 1983-1984, twierdził iż “istnieją dwa rodzaje teorii, przyjemne i mniej przyjemne. Przyjemne teorie zajmują się tak zwanymi realnymi problemami, jak bezrobocie, Trzeci Świat czy rozbrojenie. Te mniej przyjemne natomiast stawiają pytanie, dlaczego właściwie za pięć minut wszystko nie miałoby runąć?” (http://luhmann.pl/life.html 8.01.2009).
Luhmann był socjologiem kontrowersyjnym. Wywołał burzę stwierdzeniem, że społeczeństwo nie “(…) składa się z ludzi, ponieważ człowieka nie można dziś umieścić w żadnym cząstkowym systemie społeczeństwa (…)”. Posypały pod jego adresem zarzuty o dehumanizację socjologii i marginalizację człowieka. Tymczasem na jego obronę można powiedzieć, że chciał on przekazać iż w człowieku tkwi zawsze większy potencjał niż zdaje on sobie z tego sprawę (Kaczmarczyk 2007: XIX).
Zdaniem Luhmanna społeczeństwo składa się z “międzyludzkich układów komunikacyjnych”, jest ono systemem. Natomiast systemy społeczne są systemami komunikacji. Są to systemy zamknięte, czyli nie utrzymujące kontaktów ze środowiskiem zewnętrznym. Są to także systemy autopojetyczne, które wytwarzają swoje własne elementy, wyznaczają swoje granice i określają strukturę, są samowytwarzające, a każda z ich operacji zależy od operacji wcześniejszych i informacji, które zgromadziły (por. Szacki 2002: 935-942).
Społeczeństwo jest zatem systemem, obejmującym wszystkie zachodzące i możliwe komunikacje. Reprodukuje się ono poprzez wytwarzanie coraz to nowych komunkacji, czyli swoich elementów składowych, które powstają na bazie elementów wcześniejszych.
W tym miejscu warto by nadmienić, co Luhmann rozumie przez komunikację. Komunikacja jest operacją produkującą system ze swoich własnych produktów, czyli reprodukującą go. Takie ujęcie komunikacji pozwala przyjąć system społeczny jako zamknięty operacyjnie, czyli złożony wyłącznie z własnych operacji, który reprodukuje komunikację z wcześniejszych komunikacji. Należy przyjąć taką definicje komunikacji, gdzie rozumie się ją jako zsynchronizowanie trzech elementów, których rozróżnienie „utrzymuje system w ruchu”. Tymi elementami są: informacja, zapośredniczenie i rozumienie (por. Luhmann 2006: 417-418). Oznacza to, że „(…) pojedyncze zdarzenie komunikacyjne kończy się wraz z rozumieniem. Nie przesądza to jednak o tym, czy coś zrozumiałego będzie stanowiło podstawę następnej komunikacji. Może tak być, ale nie musi. Komunikację można przyjmować lub odrzucać” (tamże: 417).
Według Luhmanna nowoczesne społeczeństwo ma nikły stopień wewnętrznej integracji. Składa się ono z funkcjonalnych podsystemów, które posiadają znaczną autonomię i ograniczoną zdolność komunikacji między sobą. Jest tak dlatego, że każdy z tych podsystemów (czy to będzie gospodarka, nauka, polityka, czy też miłość) ma swój własny kod, którego nie da się przetłumaczyć na kod innych systemów. Komunikacja jaka się odbywa ma więc miejsce wewnątrz systemów, a nie pomiędzy nimi (por. Szacki 2002: 935-942).
Teoria Luhmanna nie należy do łatwych. On sam pracował nad nią wiele lat. Miał nawet kiedyś stwierdzić: “wraz z moim przyjęciem do utworzonego w 1969 Instytutu Socjologii Uniwersytetu Bielefeld zostałem poproszony o określenie projektu badawczego, nad którym pracuję. Projekt mój brzmiał odtąd: teoria społeczeństwa; czas trwania: 30 lat; koszty: żadne” (http://luhmann.pl/life.html 8.01.2009).
Bibliografia
LITERATURA
- Luhmann, N. 2006. Pojęcie społeczeństwa. W: Współczesne teorie socjologiczne. T. I. A. Jasińska-Kania, L. M. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski (wybór i oprac.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
- Luhmann, N. 2007. Systemy społeczne. Kraków: Zakład Wydawniczy “NOMOS”.
- Kaczmarczyk, M. Radykalny funkcjonalizm Niklasa Luhmanna na tle współczesnej teorii społecznej. W: N. Luhmann. 2007. Systemy społeczne. Kraków: Zakład Wydawniczy “NOMOS”.
- Skąpska, G. Niklas Luhmann i teoria systemów społecznych. Wstęp do wydania polskiego. W: N. Luhmann. 2007.
- Szacki, J. 2002. Historia myśli socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
STRONY INTERNETOWE
- http://luhmann.pl/life.html (08.01.2009).
